HASHAROTLARGA YORUG’LIK VA BOSHQA ABIOTIK BIOTIK FAKTORLARNING TASIRI

Этот файл можно использовать бесплатно

HASHAROTLARGA YORUG’LIK VA ABIOTIK BIOTIK FAKTORLAR

Abiotik faktorlar

Muhit harorati . abiotik faktoirlar ichida hayotiy muhit sharoitni yaratishda iqllim faktorlarii –issiqlik , yorug’lik , namlik va havo harakati muhim ro’l o’ynaydi .ayniqsa , Hasharotlar uchun isssiqlik termik factor katta ro’l o’ynaydi . Chunkinn hashoratlar sovuqqonli -poykliloterm organizmidir , yani doimiy haroratga ega emas . Shuning uchun Hasharotlarning hayot funksiyasi , ularning hulqi o’sish tezligi , populyatsiya dinamikasi tashqi muhit harorati bilan aniqlanadi.

Hasharotlar odatta 10-40C o’rtasidagi issiqlikda harakatchan bo’ladi . harorat pasayganda Hasharotlar ovqatlanishdan , so’ngra harakatlanishdan to’xtaydi, nobud bo’ladi. Xaroratning normadan ortiq ko’tarilishi xam Hasharotlarga salbiy tasir ko’rsatadi.

Xarorat Hasharotlar jinsiy maxsulotoining yetilishiga ham tasir ko’rsatadi . suli shved pashshasi g’umbakdan chiqqandan keyin 22C issiqlikda 10 kundan so’ng , 17C-14, 14C-36 va 4C da esa50 kundan so’ng tu xum qo’yadi . lekin harorar normadan ortganda haroratning nasldorligi pasayadi yoki to’xtaydi. Masalan g’o’za bitining tirik tug’ilishi issiklik 30C dan ortganda pasayadi.

Hasharotlarning embrional va postembrional taroqqiyoti yuqori haroratda tezlashadi. Natijada taraqqiyot sikli qisqaradi va hasharot tezroq ko’payadi. Beda mo’ri qurti 17C atrofida 56 , 21C da 34 kunda, 22C da 31 kunda rivojlanadi.

Har xil turfa mansub hasharotlarning yuqori tempraraturada tez rivojlanishining malum chegarasi bor. Masalan o’tloq parvonasi g’umbagining rivojlanishi faqat 26 C issiqlikda tezlashib boradi , tempratura bundan ortsa rivojlanish sekinlashib , so’ngra to’xtaydi va nihoyat chegaradan oshganda xashorat o’ladi. Malum harorat nuqtasidan pastga yoki yuqorida rivojlanish to’xtasa , o’sha harorat rivjlanishining pastki yoki yuqorigi chegarasi deb aytiladi .

Hasharotlarning sovuqqa chidamliligi ularning soni va tarqalishi da muhim o’ynaydi . ko’p tur hasharotlar sovuqqa chidamlidir. Massalan , ko’kqurt -11C gacha , o’tlaoq parvonasi qurti 30C gacha bardosh beradi.L.K.Lozina -Loziniskiy o’tkazgan tajribalarida poya parvonasi qurti xatto -80C va -90C gacha chidagan . sovuqqa chidamlilik organizmning holatiga va sovitishning sekin tezligiga , umuman bioximyoviy xususiyatlariga bog’liq .

Yog’ tanachalari ko’ , erkin suv miqdori ko’p bo’lsa , hashorat suvga ko’proq chidaydi . Masalan , ko’k qurtda yog’ tanachasi ko’p va suvi kam bo’lsa u 8-11 C o’rtasida halok bo’ladi , yog’ tanacahalari yaxshi taraqqiy etmagan va erkin suv ko’p miqdor da uchrasa qurt-5-6Cda nobud bo’ladi. Sovuq va iliq xaroratlarnig notekis almashinishi hasharotlar uchun halokarlidir.

HASHAROTLARGA YORUG’LIK VA ABIOTIK BIOTIK FAKTORLAR

Biotik faktorlar.

Hasharotlar hayotida ularning turli xil tirik organizmlar bilan munosabati muhim ro’l o’ynaydi. Tabiatloqning tirik kuchlari muhitning biotik faktorlari sifatida Hasharot organizmiga tasir ko’rsatadi. HashArotlar biotik muhit faktorining munosabat asoslarini oziqa yoki tropik munosabat bilan bog’lilik tashkil etadi. Oziqaga bo’lgan talab fizologik zaruriyat bo’lib turli xil oziqa manbalaridan foydalanish turli xil moslanishlarni xosil qiladi.

Oziqa hasharotlarni yashashi uchun muhim ekologik faktorlardan biri hisoblanadi. Hasharotlarning oziqa manbai xar xil. Faqat o’simliklar bilan oziqlanadigan Hasharotlar fitofaglar deyiladi. Maslan, uzun mo’ylovli qo’ng’izlar, bargxo’rlar uzunburunlilar, chigirtkasimonlar va boshqalar. Faqat hayvonlart bilan oziqlanadigan Hasharotlar zoofaglar deyiladi.bular o’znavbatida yirqichlar va parazitlarga bo’linadi. Yirtqichlarga xonqizi , ninachi, beshiktevratarlar, kiradi. Parazitlarga esa yaydoqchilar, ko’p ikki qanotlilar tivitxo’lar b itlar va boshqalar kiradi. Chirigan o’simlik qoldiklari bilan oziqlanadigan Hasharotlar saprofaglar deyiladi. Bularga ko’pchilik oyoqdumliolar, ikkiqanotlilarning lichinkalari va bazibir qo’ngizlar kiradi. O’limtiklar b ilan oziqlanadigan Hasharotlarga nekrofaglar deyiladi. Bulrga tipik o’likxo’r qo’ngizlar, bazi pashshalarning lichinkalari kiradi. Go’ng bilan oziqlanadigan Hasharotlar kaprofaglar deyiladi. Bularga go’ng qo’ng’izi, stafinidlar, bazibir pashshalar lichinkalari misol bo’ladi. Bularning hammasi , yani fito, zoo, sapro, nekrova kaprofaglar birlamchi tartibda moslashishidir. Ikkilamchi tasrtibda oziqaga moslashish xar bir kategoriya chegarasiga oziqaga talabchanlik darajasi bilan xarakterlanadi. Bir xildagi oziq yeydiganlar (bir turga kiradigan o’simlik yoki hayvon maxsuloti) –monofaglar va xar xil oziq yeydiganlar polifag deyiladi. Po’lifaglik ko’pincha cheklangan bo’ladi. Biroq xilma xil organik moddalarni (o’simlik va hayvon qoldiklarini ), xatto o’z eksprementlarni yeydigan Hasharotlar xammaxo’r yoki pantofag,oziqani ozikani juda tanlab yeydigan ,masalan bitta batanik oilaga kiruvchi o’simliklarni yeydigan Hasharotlar oligafaglar deyiladi. Monofaglar tok fillokserasi ,no’xat qo’ng’zi va boshqalar kiradi oliga faglarga qand lavlagi uzunburun qo’ng’izi , beda filchasi , kartoshka kolorodo qo’ng’izi va boshqalar kiradi.

Hasharotlarni ozuqaga moslashish qununiyati faqat nazariy ahamiyatga ega bo’lmasdan , katta amaliy ahamiyatga ega .buning asosida yangi etiladigan qishloq xo’jalik o’simlik zararkurandalarining tarkibini oldindan ehtimol qilish va shu bilan birga qonuniyat zararkunandalariga qarshi kurash tadbirlarining nazariy negizini to’g’ri dala almashinishi joriy etishda muhim ro’l o’ynydi.

Hayvonlarning oziqlanishi ozmi ko’pmi oziqa bo’g’lami bilan bo’g’langan. Ayniqsa monofag va oligafaglarda bu bo’g’lam mustahkam .Lekin bu bo’g’lamlar bazida komponentlar : ovqatni istemol qiluvchi va taminlovchi bilan chegaralanmaydi.ko’pincha stemol qiluvchilar o’z navbatida boshqa organizmlar uchun ovqaat taminlov chi bo’lishi mumkin . shuning bilan bir nechta tur individ organizmlarning bir-biriga qo’shiluvchi ovqatlanish zanjiri vujudga keladi.

Ovqatlanish zanjiri o’simlik yoki o’lik organik moddalardan va yirtqichlar bilan hayvonlar va parazitlar bilan tugallanadi. Masalan, bug’doyda g’alla biti oziqlanadi, bular bilan honqiz qo’ng’izlari va ularning lichinakalari oziqlanadi , o’zlari esa qushlarga yem bo’ladi. Natijada ovqatlanish zanjiri va ovqatlanish turli xil organizmlarni bir biri bilan bog’lab ular o’rtasida murakkab va mahkam o’zaro munosabatini hosil qiladi.

Ko’pchilik o’simlikxo’r hasharotlar madaniy o’simlik bilan oziqlanganda o’simlkga turlicha tasir yetkazadi . Bu zararlar turli xil usulda bo’ladi. Jumladan , o’simlik bilan oziqlanish , to’qimalarda tuxum qo’yish va turli xil o’simlik baktirial , virusli, zamburug’ kasalliklarni tarqatish va yuqtirish orqali zarar yetkazadi.