HFXNING TIBBIY BIOLOGIK ASOSLARI AQLIY MEHNAT GIGIENASI

HFXNING TIBBIY BIOLOGIK ASOSLARI AQLIY MEHNAT GIGIENASI

Mehnat fiy-ioiogiyasi-bu ilm va mehnat faoliyatida inson organizmining
ishlashidir. Bu esa o ’z navbatida mehnat sharoitlarini yaxshilashga va
sogMomlashtirishga doir me’yorlami ishlab chiqishni taqozo etadi.
Mehnat fiziologiyasining asosiy masaialari:
-mehnat faoliyatining liziologik qonunlarini rganish;
-qar xil faoliyatning iiziologik parametrlarini rganish;
-insonning mehnatini yaxshilashga, sogMigini va ish faoliyatini uzoq muddat ichida
saqlashga doir turli tavsiyalami ishlab chiqish.
Mehnat faoliyati davomida inson har qanday ishlami bajarishga to’g’ri keladi.
Biz mehnatni jismoniy va aqliy turlarga boMib o’rganamiz.
Jismoniy mehnat-bu bizning harakat a’zolarimiz tomonidan bajarilib, inson
organizmining faoliyatini oshiradi (yurak, asab, nafas yoMlarini) va ulaming
mehnatini ta’minlaydi.
Aqliy mehnat-bu o’zida axborot qabul qilish, e’tibor va diqqatni ongda jamlashdir.
Mehnat faoliyati turiari
Mehnat faoliyati quyidagi turlarga boMinadi:
1. Qattiq jismoniy mehnat bir qator kamchiliklami keltirib chiqaradi. Bu esa o’z
navbatida ishlab chiqarishning pasayishiga va uzilishga olib keladi, natijada bu
uzilishlar ishchilaming 50% vaqtini oladi;
2. Mesanizatsiyalashgan mehnat. Bunda energiya yqotish ishchilarda 3 dan 4000
gacha bladi. Mexanizatsiyalashgan mehnatda faqat bamioc[lar kproq ishlaydi va
bir xil tarzdagi mehriat tez charchashga olib keladi;
3. Yarim avtomat va avtomatlashish bilan bog’liq mehnat. Bu yerda inson
mehnatni kam bajaradi, ko’p ishlar mexanizm bilan amalga oshiriladi. Insonning
vazifasi esa ushbu mexanizmni ishlatish, mahsulotni uzatish va tayyor mahsulotni
olish;
4. Konveyer. Bu yerda ish konveyer tomonidan bajariladi, har bir ish joyiga
maxsulot uzatiladi. Bunda vaqt tejaladi, lekin asab tolalarining xususiyati pasayib,
charchashga olib keladi;
5. M ehnat distantsiiyasini boshqarish bilan bog’liq. Bu yerda inson asosiy
boshqaruv operativ zvenoga kiritiladi. Bu yerda insonning faoliyati katta ahamiyatga
ega blib, u ishni va asboblar tayyorligini, hamda krsatkichlami nazorat qilishga
mas’uldir;
6. Intellektual (aql) mehnat- operatorlik, ijodiy boshqarish, tibbiyot xodimlaming
mehnati, qituvchilar, o’quvchilar va talabalar mehnatidir. Intellektual mehnat bu
har xil axborotni taxlil qilish, xotirani va e’tibomi kuchaytirishdir. Bu erda energiya
yqotish sutkasiga 2000-2400 kkal ni tashkil etadi.

0 ’qituvchilar va tibbiyot xodimlarini mehnati – bu odamlar bilan boliq
mehnal: blib, vaqt etishmovchiligi, to’g’ri qaror qabul qilinishi, asab zo’riqishiga
olib keladi.
0 ’quvchi va talabalar mehnati – buning asosini imtihon va sinovlar tashkil etadi.
Bunda asosiysi xotira va e’tibor kproq ishlaydi.
Ijodiy meqnat – bu eng qiyin mehnat blib, unda yaxshi xotira va e’tibor talab
qilinadi. Ijodiy mehnat yozuvchi, kompozitor, rassom va arxitektorlarga xosdir.
Ularda asab tolalari charchaydi, taxikardiya, qon bosimi oshishi, harorat ktarilishi
kuzatiladi.

Og’ir jismomiy mehnat
Og’ir jismoniy mehnatda tana harorati l-l,5°Sgacha ktarilishi mumkin. Jismoniy
mehnatda asosiy o’rin ish joyini tashkillashtirishdadir. Muskullar ishlashi kislorodli
va kislorodsiz sharoitda boMishi mumkin. Bu erda glyukczaning parchalanishi –
glikolizni ko’rsatis;himiz mumkin.
Jarniyatni Eisosiy rivojlantiruvchi va ishlab chiqarish tizimini boshqaruvchi kuch
inson ekanligini e’tibc>rga olib, uning ishlab chiqarishdagi faoliyatini va sogMigini
saqlash ijtimoiy sotsial taraqqiyot yoMidagi muhim omil boMib hisoblanadi.
Mutlaq xavfsiz ish bo’lishi mumkin emas. Har qanday ishda yashirin xavf boMadi.
Mehnat insonni uch narsadan asraydi:
Yurak siqilishidan.
Muqtojlikdan.
Yomon yoMga yurishdan.
Sanoat korxonalarining muhim talabi, faqat sifatli mahsulot ishlab chiqarish boMib
qolmasdan, balki ishlab chiqarish shartini yaxshilash, ishlab chiqarishda
jarohatlanishga sabab boMgan manbalami yqotish, ish faoliyati inson uchun
charchash, toliqish va kasalliklar manbai boMmasdan, balki quvonch va baxt
keltiruvchi faoliyat boMishini ta’minlashga harakat qilish zarur. Ish faoliyati
unumdorligii insonning sogMiqiga va psixologik holatiga bog’liq.
8. Inson sogMiqiga salbiy ta’sir etuvchi xavfli va zararli ovnillar.
Kimyo sanoati korxonalarida olinadigan moddalar, kimyoviy birikmalar
changi, zararli gazlar inson salomatligiga salbiy ta’sir etadi. Havoda uglerod oksidi
miqdori kpaysa bosh aylanishi, yurak tez-tez urishi (taxikardiya), gemoglobin
kamayishi, yurak-qon tomir sistemasining buzilishiga olib keladi. Sanoat chiqindilari,
kimyoviy korxonalarning ish faoliyati, yadro sinovlari, kosmik parvozlar tabiat
muvozanatiga va insorilar hayotiga jiddiy tahdid solmoqda. Kimyo sanoati
korxonalarida olinadigan, ishlatiladigan moddalar – ammiak, gazlar, benzin, kerosin,
spirtlar, efirlar, kislota va ishqorlar zaharli hisoblanadi. Mehnat qilish jarayonida
shaxsiy muhofaza vositalaridan foydalanish zarur.
Inson salomatligiga, psixologiyasiga salbiy ta’sir etuvchi zararli odatlar – bu
spirtli ichimliklar, sigaret, nos, nasha va hokazolardir.
Spirtli ichimliklamit muntazam ravishda iste’mol qilish, sigaret, nos, nasha
chekish natijasida insonning sogMigi zaiflashadi, xotira va ish qobiliyati pasayadi,
psixologik zgarishlar paydo bladi. Tabiiy ofatlar natijasida insonlar ruhiyatida
sodir bladigan asosiy zgarishlar – bu uyqusizlik, vaxima, kuchli hayajonlanish,
kechalari qrqib uyonish, sarosimaga tushish va boshqalardir.
9. Xavfli va zararli omillarning inson psixologiyasiga ta’siri
Baxtsiz hodisaga olib kelishi mumkin blgan psixofiziologik sabablar – bu
insonriing ish faoliyati davomida psixologik rejimning buzilishi, charchash, kasallik
holatlari, oilaviy notinchlik, ish jamoasidagi kelishmovchiliklar va boshqalardir. Ish
boshlashdain avval yaxshilab diqqatni jamlash, hamda nima va qanday ish qilishni
bilish zarur, Shunda irison kamroq toliqadi va charchash hain deyarli kuzatilmaydi.
Aqliy mehnat jismoniy mehnat bilan almashtirib turilsa, inson uzoq vaqt
charchamavdi, ishi unumli boMacli. Chunki aqliy mehnat vaqtida qo’zqalgan
20
markazlar, jismoniy mehnat vaqtida dam oladi. Shuning uchun yaxshi uxlab
turgandan so’ng odamning ish qobiliyati ortadi.
Insonning salomatligiga va psixologik faoliyatiga ijobiy ta’sir etadigan
ichimliklar bor. Bular: choy, kofe. Bu suyuqliklar insonni tetik, bardam qiladi, ruhiy,
aqliy va jismoniy qobiliyatni kuchaytiradi, yurak ishini jonlantiradi. Insonning
samarali mehnat faoliyati uning psixologik holatiga, soiiqiga, xavfsiz ish sharoitiga
boliqdir.

+
Manba.

Boshqalar o'qimoqda