HALQALI CHUVALCHANGLAR (ANNELIDES) TIPI 1
Этот файл можно использовать бесплатно. HALQALI CHUVALCHANGLAR ANNELIDES haqida.
Nerv sistemasi– tanasining oldingi qismidagi nerv hujayralari aylanib halqumusti va
halqumosti yirik nerv tugunlarini hosil qiladi. Bu nerv tugunlarini halqumni ikki tomondan
aylanib o’tadigan halqa nerv tolalari birlashtirib turadi. Halqumosti nerv tuguni qorin bo’ylab
ketadigan qorin nerv zanjiri bilan to`tashgan. Qorin nerv zanjirida har bir tana bo’g’imi to’g’risida
bittadan kichikroq nerv tugunlari joylashgan. Hamma nerv to’gunlaridan teriga va ichki
organlarga nervlar chiqadi. Shunday qilib, yomg’ir chuvalchangining nerv sistemasi oq planariya
va askaridanikiga nisbatan ancha murakkab tuzilgan bo’lib, halqumusti va halqumosti nerv
tugunlaridan, qorin nerv zanjiridan hamda ulardan chiqadigan nerv tolalaridan iborat.
Sezgi organlari va refleksi – maxsus sezgi organlari bo’lmaydi, lekin u yorug’lik, hid, harorat, kimyoviy
va ta’sirlarni yaxshi sezadigan sezuv hujayralari bo’lib, asosan tananing oldingi tomonida
joylashgan. Uning teri hujayralarida sezuvchi tolalari bo’ladi. Bu nervlar nerv tugunlari bilan
bog’langan. Yomg’ir chuvalchangining refleksi gidra va oq planariyaga ancha murakkab va
xilma-xil bo’ladi. Gidra yoki planariya tanasining qaysi qismiga ta’sir etsak ham tanasini bir xil
qisqartirish bilan javob beradi. Bunda aksicha, yomg’ir chuvalchangi tanasining qaysi qismiga
ta’sir qilsak o’sha tomoni ta’sirlanadi va u har xil harakat qiladi. Masalan, oldingi tomoniga biror
narsani tekkizganimizda bosh qismini tortib oladi va boshqa tomonga burilib, harakat qiladi.
Reflekslar yordamida chuvalchang o’z ozig’ini qidirib topadi, dushmanlaridan saqlanadi, kuchli
yorug’lik va issiqlikdan yashirinadi.
Ko’payishi – yomg’ir chuvalchangi germafrodit (ikki jinsli) hayvon. Juda kichik ikki jufttuxumdoni 13- segmentda joylashib, 14-segmentdagi 1 juft voronkasimon tuxum yo’li –
yetishgan (otalanmagan) tuxumlarini tashqariga chiqarishga xizmat qiladi. Ikki juft urug’doni –
urug’ qopchiqlarining ichida joylashgan. 9-13 segmentlardagi kattagina pufaksimon qopchiqlar
uch juft katta o’simta hosil qiladi. Mazkur qopchiqlarga ajralib chiqqan urug’ (spermatozoidlar)
shu yerda yetiladi va ma’lum vaqt saqlanib, urug’ yo’li naychalari orqali tashqariga chiqadi. Ikki
juft urug’ yo’li “voronka” lari urug’ qopchiqlarini ichida joylashgan bo’lib ularning birlashtirgan
bir juft naychalari 15 segmentning qorin tomonida tashqariga ochilgan. 9-10- segmentlarda
joylashgan 2 juft “urug’ qabul qiluvchi qopchiqlar” joylashgan. Bu qopchiqlar qo’shilish vaqtida
boshqa chuvalchangdan spermatozoid olish va uni saqlashga xizmat qiladi.
HALQALI CHUVALCHANGLAR ANNELIDES. Bahorda yomg’ir chuvalchanglari bosh tomoni bilan qo’shilib spermalarini almashtirib oladi (ularda tuxumlardan ancha vaqt ilgari spermalar yetiladi). Bir necha kun o’tgach, kamar segmentlarining atrofida, (belbog’chasidan) ulardan ajraluvchi shilimshiq moddadan bug’doy donasidek maxsus pilla hosil bo’ladi. “Kamar” dagi bezlar pillaning ichiga oziqli suyuqlik ajratib o’tkazadi. Har qaysi pillaga 2-3 dona, ba’zan 6-20 donagacha tuxum qo’yadi. Ular pillalarini yaxshi havo o’tkazadigan zaxroq yerga qo’yadi. Chuvalchang pilla ichiga bir qancha tuxum va ilgari boshqa chuvalchangdan olgan spermalarini ajratib chiqaradi. Pilla chuvalchang tanasidan sirg’alib tuproqqa tushadi. Tuxumlar pillaning ichida otalanib rivojlangach, dastlab shu yerda ya’ni troxoforasimon kipriklilichinka davrini o’tadi va bir oydan keyin yosh chuvalchangga aylanadi. (odatda 1 ta pillada faqat 12 ta chuvalchang yetishadi.) Chuvalchanglar bir necha yil yashaydi.
