SHIKASTLANISHLARDA SHOSHILINCH TEZ TIBBIY YORDAM

 

SHIKASTLANISHLARDA SHOSHILINCH TEZ TIBBIY YORDAM

Фавкулодда холатларда шикастланган фукароларга курсатиладиган биринчи тиббий ёрдамнинг асосий вазифаси тезкор чоралар куриш билан улар-нинг хаётини саклаб колиш, азоб-укубатларини имконият даражасида камайтириш, руй бериши мумкин булган турли асоратларнинг олдини олиш ёки касалликнинг кечишини енгаллаштиришдан иборатдир.

Биринчи тиббий ёрдам шикастланиш ходисаси содир булган жойда ши-кастланганлариинг уз-узлари ва бир-бирларига узаро ёрдамлари хамда санитар дружиначилар томонидан курсатилиши мумкин. Биринчи тиббий ёрдам тур-кумига куйидаги чора-тадбирлар киради: кон кетишини вактинча тухтатиш; баданнинг жарохатланган ёхуд куйган жойига тоза стерил боғлам куйиш; суньий нафас олдириш ва юракни билвосита массаж килиш; турли захри котилларга карши эмдори, антидот (зиддизахар)лар юбориш, антибиотиклар бериш, оғрик колдирадиган тинчлантирадиган дорилар юбориш (айникса, шок вактида); ёниб турган кийимни учириш, шикастланган одамни транспорт воситасида бир жойдан иккинчи жойга кучириш учун шикастланган жойини кимирламайдиган килиб боғлаш (транспорт иммобилизацияси), одамни иссик ва совук харорат таъсиридан асраш, унинг музлаб колган баданини иситиш; турли захарловчи моддалар билан шикастланганларга газникоб кийдириш, уларни хавфсиз жойларга олиб чикиш, шунингдек, кисман санитария ишловларини зудлик билан утказиш ва х.к.

Биринчи тиббий ёрдамни мумкин кадар тез ва киска фурсатларда курсатиш касаллик ва шикастланишларнинг кейинчалик кандай утиши, окибати нима билан тугаши, баъзан аса, шикастланганларнинг хаётини асраб колиш учун нихоятда мухим ахамиятга эгадир. Куп микдорда кон кетаётган, электр токидан шикастланган сувга чуккан пайтда юрак фаолияти тухтаб, нафаси чикмай колган ва яна бошка шундан оғир холларда албатта, биринчи тиббий ёрдам курсатилиши зарур. Башарти, куплаб одамлар бир йула биринчи тиббий ёрдам курсатишга мухтож булишса, бундай ёрдамнинг муддатлари хамда навбати белгиланади. Айникса, болаларга ва шу фурсатда кечиктириб булмас тез тиббий ёрдам курсатилмаса хаётдан куз юмиш эхтимоли бор булган шикастланганларга биринчи навбатда тиббий ёрдам курсатилади.

Айни пайтда бир йула хар хил турдаги шикастланишларга дучор булган фукароларга биринчи тиббий ёрдам курсатиш учун айрим усуллар тартибини хам белгилаб олиш лозим. Бунда аввал шикастланган одамнинг хаётини саклаб колишга имкон берадиган энг зарур амалларга асосий эътибор берила-ди. Чунончи, сон суяги очик синиб, артериядан кон окиб турган вактда бирин-чи навбатда хаёт учун хатарли булган кон кетишини тухтатиш, кейии жарохатга тоза, стерил боғлам куйиш ва шуидан сунг оёкни кимирламайдиган килиб боғлаш (иммобилизация килиш)га киришилади. Синган суякнинг уз жойидан силжимаслиги учун махсус шина тахтакач ёки уша шароитда кузга ташланиб, кулга ияинган яна бошка барча имкониятлар, табиий, каётий ёрдамчи воситалардан фойдаланиш лозим.

Биринчи тиббий ёрдамнинг барча усул амалларини имкони борича нихоятда эхтиёткорлик билан тез бажармок зарур. Шошмашошарлик ва купол хатти-харакатлар билан амалга оширилган ёрдам шикастланган одамга салбий таъсир курсатиши, унинг-ахволини оғирлашгириши мумкин. Биринчи тиббий ёрдамни бир эмас, бир неча киши курсатадиган булса, улар бу вазифани узаро келишиб, хамжихатлик билан амалга оширишгани маъкул. Бунинг учун бири рахбарлик масъулиятини зиммасига олиши лозим.

Юкорида айтганимиздек, биринчи тиббий ёрдам курсатиш жараёнида асосан, мазкур шароитда куз олдимизда ва кул остимизда булган мавжуд воситалардан кенг ва унумли фойдаланилади. Бундай воситалар туркумига: боғловчи материаллар – бинтлар, тиббий боғлов пакет – халтачалари, катта ва уларнинг кичик хажмдаги тоза, стерил боғламли салфеткалар, пахта ва бошка ашёлар киради. Кон кетишини тухтатиш учун чузилувчан тасмасимон ва найсимон жгутлар, иммобилизация килиш учун эса, махсус тахтачалар, фашрли, шотисимон, турсимон ва бошка турдаги шиналар ишлатилади. Биринчи тиббий ёрдам курсатишда баъзи дори-дармонлардан хам фойдаланилади. Чунончи, найсимон ампула ва шиша вдишларга солинган спиртдаги 5% ли йод эритмаси, спиртдаги 1 – 2%ли бриллиант яшили эритмаси, валидол таблеткалари, валериана томчи дориси, шиша найчалардаги новшадил спирти, шуиингдек, тугмачасимон шаклдаги ёхуд кукун холидаги натрий гидрокарбонат (ичимлик содаси), вазелин ва бошкалар шулар жумласидандир. Бундан ташкари, оммавий зарарланиш учокларида радиофаол захарловчи моддалар хамда бактериал воситалар таъсиридан сакланиш, улардан мухофаза килиш максадида шахсий дорилар мажмуи жамланган шахсий индивидуал аптечка (АИ-2) имкониятларидан хам фойдаланиш зарур.

Биринчи тиббий ёрдам курсатиш учун фавкулодда ходиса содир булган жойда кузга ташланган ва кул остида булган восигалар туркумига боғлам куйиш учун тоза чойшаб, куйлак, газлама (иложи булса ок тусдаги); кон тухтатиш учун эса, тасма, боғич, жгут урнига шим камари ёки белбоғ, газлама парчаси; суяк синганда: шиналар урнида каттик коғоз ёхуд фашр булаклари, тахта, таёк ва бошкалар киради.

 

Томирлардан кон кетиши (окиши) нинг турлари.

Кон кетнши (окиши) жарохатларнинг бевосита хаётга хавф солувчи энг хатарли асоратларидан биридир. Кон кетиши (окиши) деганда шикастланган томирлардан ташкарига кон чикиб туриши (окиши) тушунилади. Бундай холат бирламчи ёки иккиламчи булиши мумкин. Томирлар шикастланганидан кейин уша захотиёк кон ока бошлаши бирламчи кон кетиши дейилса, орадан бир мунча вакг утгач, кон кета бошлаши иккиламчи кон кетиши дейилади. Шикастланган томирларнинг турига караб, артерия, вена, майда кон томирлари капиллярлардан кон кетиши мумкин. Шунингдек, паранхиматоз кон кетиши хам тафовут килинади.

Артериялардан кон кетиши ута хавфлидир. Чунки, бунда киска вакт ичида организмдан куп кон окиб чикади. Артериялардан кон кетиши, чикаётган коннинг аввал кизил, кирмизи рангда булиши, унинг худди фавворадай катта куч ва зарб билан ташкарига отилиши билан белгиланади. Веналардан кон кетганда артериядан фаркли уларок, ранги бирмунча тукрок булиб, кон секинлик билан узлуксиз окиб туради. Капиллярлардан кон кетиши тери, тери ости тукимаси ва мушаклардаги майда-майда томирларнинг зарарланганида учрайди. Капиллярлардан аста-секинлик билан кон сизиб чикканида, жарохат юзаси кип- кизил булиб, тобора кенгайиб боради. Паренхиматоз кон кетиши ички аъзолар: жигар, талок, буйрак, упка зарарланганвда кайд этилади: Бу холат хам уз навбатида инсон хаёти учун нихоятда хатарли хисобланади.

Кон кетиши ички ва ташки булиши мумкнн. Ташки кон кетишида тери крпламалари ва кузга куриниб турган пшллик пардалардаги жарохат оркали ёки бушликлардан ташкарига кон чикиб, окиб туради.

Ички кон кетишида тукималар, аъзолар ёки бушликлар ичи конга тула бошлайди. Тукималарга куйилган кон уларнинг орасига сингиб, уни шишириб, кенгайтириб юборади, инфильтрат ёки конталаш пайдо булади. Кон тукималар ичига бир текис сингимай, уларни бир четга суриб куйши туфайли атрофи кон билан чекланган бушлик юзага келса, буни гематома дейилади.

Шикастланган одамнинг, айникса, бир йула хар хил шикастларга дучор булган одамнинг бирданига 1- 2 литр микдорида кон йудотиши унинг улими билан хам тугаши мумкин.

Кон кетиши (окиши) ни вактинча тухтатиш усуллари

Кон кай хилда кетаётгани (артерия, вена ёки капиллярлардан) га караб, биринчи тиббий ёрдам курсатиш вактида кандай воситалар ишга солинишига кура, кон кетиши(окиши) вактинча, ёхуд узил-кесил тухтатилади.

Артериядан ташкарига отилиб чикаётган конни вактинча тухтатиш учун резина жгут ёки бурама солиш, кул ёки оёкни имкони борича каттикрок букилган холатда боғлаш, артериянинг шикастланган жойидан бироз юкори кисмини бармоклар билан босиш максадга мувофикдир.

Уйку артерияси жарохатнинг куйи кисмидан шу атрофдаги унга якинрок, каттик жисм, яъни суякка бармок билан аста босилади. Умуман, артерияларни бармок билан унинг ёнидаги ёки устидаги бирор суякка босиб туриш кон окишини вактинча тухтатишнинг энг кулай ва осок тезкор усулларидан бири хисобланади.

Бошдаги жарохатдан кон кетаётганида чакка артерияся (1) бош бармок билан кулок супрасининг олд томонидаги чакка суягига босилади. Юздаги жа-рохатлардан кон кетаётганида паетки жаг артерияси (2) жағ бурчагига босилади. Умумий уйку артерияси (3) буйиннинг олдинги юзасида хикилдокнинг ён томонидан умуртка поғонаси суякларига босилади. Аввал бу боғлам тагидан шикастланган артерия устига пишик килиб уралган бинт, салфетка ёхуд пахта куйилади.

Елка буғими, елканинг юкоридаги учдан бир кисми ёки култикости чукурчасидаги жарохатдан шикастланган умров ости артерияси (4) умров ус-тидаги чукурчада 1-ковурғага босилади.

Елканинг уртадаги ёки пастдаги учдан бир кисми жарохатланганда елка артерияси (5) елка суягининг бошчасига босилади, бунинг учун елка буғимининг устки юзасига бош бармокни аста куйиб, колган бармоклар билан артерия босилади. Елка артерияси (6) ни икки бошли мушак ён томонида елканинг ички тарафидан елка-суягига босилади. Кул панжаси артериялари шкастланганда эса, билак артерия (7) си кафт усти сохасида бош бармок ёнидан тагидаги суякка босилади. Сон артерияси (8) (сон артерияси урта ва пастки учдан бир кисмидан шикастланганида) мушт килиб тугилган кул билан чов кисмида ков суягига босилади. Болдир ёки оёк панжаси кисмидаги жарохатдан артериал кон окаётганида таким артерияси (9) таким чукурчаси кисмида сикилиб колади, бунинг учун кулнинг бош бармоғи тизза буғимининг олдинги юзасига куйилади, бошка бармоклар билан эса артерия суякка босилади.

Оёк панжаси устки томонидаги артерияларни (10) уларнинг остидаги суякларга босиш, кейин зса, оёк панжасига устидан босиб турадиган боғлам куйиш зарур. Артериядан кучли кон кетаётган такдирда болдир кисмига чузилувчан жгут куйиш йозим. Томирни бармок билан босиб, кон окиши вактинча тухтатилгандан сунг, имконияти бор жойларга тезкорлик билан жгут ёки бурама солиш ва жарохатни стерил боғлам билан боғлаб куйиш даркор.

Кул-оёкларнинг йирик артериал томирлари шикастланган пайтларда жгут ёки бурама солиш  конни вактича тухтатишнинг энг маъкул ва асосий усули эканлигини унутмаслик керак.

Жгутни сон болдир, елка ва билак кисмларига жарохатга якинрок килиб, аммо кон окаётган жойдан бироз юкорига солиш лозим. Бундай холатда жгут остидаги терини кисиб, оғритмаслик максадида уни енгилрок кийим устидан ёки унинг тагига юмшокрок нарса (сочик, бинт) куйиш билан амалга ошириш зарур. Жгут хаддан ташкари катта куч билан таранг килиб солинса, унинг остидаги нозик тукималар, айникса, асаб томирлари эзилиб, шикастланиши мумкин. Агар жгут етарли даражада таранг килинмай, буш тортилса, артериядан кон кетиши давом  этади. Бу эса, кул ёки оёкдаги конни тескари йуналишда олиб кетаётган вена кон томирларининг кисилгани аломатидир.

Шикастланган кон томир устига жгут куйилган вактнинг куни, соати, дакикаси коғозга аник ва равшан ёзилиб, одатда уни кузга яккол ташланиб ту-радиган жой, жгут остига кистириб куйилади. Лекин, об-хавонинг турли ша-роитларида, колаверса йулда бу коғоз парчасининг ивиб, йиртилиб ёки йуколиб колмаслиги учун бу маълумотлар пастали калам билан уша куйилган жгут ёки туғридан-туғри ярадорнинг терисига ёзилгани маъкул. Шуни унутмаслик лозимки, куйилган жгут кул ёки оёкда узок вакт назоратсиз колиши мумкин эмас. Акс холда жгут куйилган жойдан пастки кисмдаги тукималар нобуд булиши мумкин. Маълумки, жгут ёз пайтларида узоғи билан 1,5- 2 соат, киш пайтларида эса, 1- 1,5 соат муддатга куйилиши шарт. Белгиланган муддатдан сунг агар яна бу холат давом этиши зарур булса, артерияни бармок билан аста босиб туриб, томир уришини текшириб турган холда жгутни 5-10 дакикага бушатиб, аввалги жойдан сал юкорирок ёки пастрокка яна кайтадан солиш лозим. Кейин жгутнинг кайтадан куйилган вакги алохида кайд этилади. Жгут булмаган холда артериядан кон окишини бурама солиш ёки кул-оёкни мумкин кадар купрок букиб, шу холатда махкам килиб боғлаб куйиш билан хам тухтатиш мумкин.

Бурама солиб окаётган конни тухтатиш учун тизимча, думалок килиб уралган румолча, газлама ва бошка нарсалардан фойдаланиш мумкин. Лекин, электр ёки телефон симларини бу максадларда асло ишлатмаслик зарур. Оддий белбоғ, камар ёки буйинбоғдан жгут урнида фойдаланса хам булади. Лекин улар кушкават килиб сиртмок шаклида кул ёки оёкка солиниши лозим.

Вена ва капиллярлардан ташкарига сизиб чикаётган кон окишини вактинча тухтатиш учун жарохатни босиб турадиган стерил боғлам куйиш ва баданнинг шикастланган кисмини танага нисбатан бироз юкорирок холатга келтириш хам кифоя. Баъзан, бу холат кон кетишини узил-кесил тухтатиш учун етарли булиши мумкин. Артерия ва вена кон томирларидан кетаётган кон окишини узил-кесил тухтатиш жаррохлик усуллари билан амалга оширилади.

Агар кайсидир ички аъзолардан кон кетаётгани тахмин ёки шубха килинса, дарров уша сохага муз солинган халтачалар куйиш, шикастланган одамнй иложи борича тезлик ва эхтиёткорлик билан замбилга ёткизиб якинрокдаги тиббий муассасага етказиш зарур.

 

Суяк синииши. Травматик шок.

Бош шикастланганида калла суяги, бош мия зарарланиши мумкин. Бундай холатда бош мия лат ейиши, чайкалиши (силкиниши) кайд этилади. Бош мия лат егайнда одам эс-хушини йукотмай, боши оғриб, кунгли айниб, баъзан, кусиб, бехузур булиши мумкин.

Бош мия каттик чайкалгаиида. силкинганида одамнинг хушдан кетши, боши айланиб, каттик оғриб, кунгли айниб, кетма-кет кусиши кайд этилади. Бундай холларда шикастланган одамга курсатиладиган биринчи тиббий ёрдам, энг аввало уни тинч куйиш, бошига совук нарса босишдан иборатдир.

Каттик зарб натижасида бошда умумий контузия холати руй бериши мумкин. Бунда одам хушини йукотиши, боши айланиб гапира олмай колиши, шунингдек, кулоғи оғир булиб, куз олди хиралашуви, хотираси йуколиши ёки сусайиши мумкин. Бундай оғир холатдаги шикастланганни имкони борича тезрок текис жойга ёткизиш керак.

Пайларнинг чузилиши хам одам ножуя сакрагани, кадам босгани, йикилгани ёхуд оғир юкларни кутарганида руй бериши мумкин. Бундай холатларда пайи чузилган буғимда оғрик пайдо булиб, шишади, харакат чекланади. Биринчи тйббий ёрдам  шикастланган буғимни бинт билан каттик боғлаб, устига совук нарса босиш, шикастланган жшни тинч куйишдир.

Баьзида буғим ички юзаларининг урнидан силжиши, чикиши, буғим халтаси йиртилиши, пайлар чузилиши хам кайд этилади.

Кул-оёкка чикишларшинг асосий белгилари куйидагилардан иборат: буғимнинг оғриши, бу холатда харакатнинг чекланиши, буғим шаклининг узгариши, кул ёки оёкнинг калта тортиб, кайрилиб, кандайдир холатда кимир-ламай колиши ва х.к.

Чикишлар умурткалараро буғимларда хам руй бериши натижасида умуртка поғонаси суяклари урнидан нари-бери сурилиши окибатида орка мия эзилиб, босилиб, кул-оёк ишламай колиши, чанок кисмидаги аъзоларнинг фаолияти бузилиши хам мумкин.

Кучли зарб, оғизни катта очиб хомуза торташ, эснаш вактида хам баъзан пастки жағ чикиши куп учрайди. Бундай холатларда пастки жағни махкам ушлаб турадиган боғлам куйилади.

Чанок-сон тизза, елка буғимлари, шунингдек, умурткалараро буғимлардаги суяклар урнидан чиккани ёки силжиганида имкони борича шикастланган одамни кенгрок тахта ёки эшик устига ёткизиб, тахтакачлаб, оғриксизлантирадиган дори юбориб, якинрокдаги тиббий муассасага элтиш зарур.

Одам кескин харакатлар килгани, зарб егани, баландликдан. сакраб йикилганида суяклари синиши мумкин. Суякларнииг синиши очик ёки ёпик булади. Ёпик суяк синикларида тери копламаларининг яхлитлиги, бутунлиги бузилмайди. Суякнинг очик синикларида эса, аксинча, синган жойда тери ши-кастланиб, жарохат булади, суякларнинг очик синиши хаёт учун хавфлидир, чунки жарохат оркали турли жонзотлар кириб, организмни захарлайди, ахволни мушкуллаштиради.

Суяк синишларннииг асосий белгилари: суяк синган жойнинг оғриб, шишиб кетши, конталаш булиши, унинг ғайритабиий холатда бесунакай харакатланиши, кул ёки оёк фаолиятининг бузилшпи. Суяк очик синган пайтларда жарохатда синган суяк булаклари куриниб туриши хам мумкин. Кул оёк суяклари синганида бу аъзолар одатдагидан калта тортиб, синган жойи кийшайиб колади. Кукрак кафаси шикастланганда ковурғаларнинг синиши окибатида нафас олиш кийинлашади, пайпаслаб курилганда синган- ковурға булакларининг кирсиллаши (крепитация) эшитилади. Чанок суяклари ва умртка поғонаси синган пайтларда пешоб келиши кийинлашади, оёк харакатлари бузилади. Бош суяклари синган вакгларда эса, аксарият кулокдан кон келади. Суякларнинг синиши оғир булган холларда травматик шок кузатилади. Бу айникса, суяклар очик синиб, кон кетиши билан боғлик булган пайтларда учрайди.

Суяк синганда курсатиладиган биринчи тиббий ёрдам

Суяк синган пайтда биринчи тиббий ёрдам курсатишнинг энг асосий шарти шикастланган одамнинг хаётини саклаб колишга доир амал-усулларни тезкорлик билан бажариш; кон томирлардан кон окишини тухтатиш; травматик шокнинг олдини олиш; жарохатга стерил боғлам куйиш ва нихоят, табелдаги ёки кул остида булган барча воситалардан окилона фсйдаланиб, синган суякни тахтакачлаш, яъни иммобилизация килишдир.

Иммобидизаииядан кузланган асосий максад – синган жойдаги суякларни урнидан силжитмаслик, кимирламайдиган килишдир. Бундай холатда оғриклар камаяди, тавматик шокнинг олди олинади. Суяк синганда уша жой якнндаги иккита буғим (синган жойнинг юкори ва пастидаги)ни  махсус шиналар ёки кул остида булган воситалар ёрдамида тахтакачлаб куйиш шарт. Шундан кейингина шикастланган одамни бехавотир бир жойдан иккинчи жойга силжитиш, кучириш мумкин булади.

Буни хаётда трансплорт иммобилизацияси деб аталади.

Транспорт шиналарининг асосий турлари: шотисимон ва турсимон килиб ишланган металл шиналар; фанерадан ишланган шиналар, Дитерехснинг ёғочдан тайёрланган махсус шинаси.

Шотисимон шиналардан фойдаланганда уларнинг керакли узунликдаги бир нечаси танла олинади ва тананинг кайси кисмига куйилишига караб шакли мосланади(шикастланган томондан эмас, тананинг соғлом томонидан андаза олинади) ва нихоят, кийим-бош устидан кул ёки оёкка боғлаб куйилади. Фанер шиналар  енгил хар хил катгаликда булганидан уларга маълум бир шакил бериб бермайди. Шуниг учун.хам уларнинг остига пахта куйилиб, кул ёки оёкка бинт, дека билан боғланади.

Иммобилизация учун фанера булаклари, таёкчалар, юпка тахталар, каттик картон коғоз, шунингдек, турли уй-рузгор буюмлари, синган жойни ки-мирлатмасликка ярайдиган бошка нарсалардан хам кемг фойдаланиш мумкин. Шундай килиш зарурки, бирор жарохатга богам куйиб, уни боғлаш ва иммо-билизация килиш жараёнида синган суяк булакларшинг урнидан силжиб колиши хамда ёпик холатдаги синикнинг  очик синикка айланишига йул куймасли керак.

Кайси суяк кай тарика синган булмасин, уларни махсус шиналар ёки кул остидаги мавжуд воситалар билан иммобилизация килиш окибатида тананинг шикастланган кисмлари транспортда ташиш вактида физиологик жихатдан кулай холатда булсин ва заррача озор чекмасин.

Калла суяклари  сингаи пайтларда аксарият бош мия хам зарарланади. одам бехуш булади. Бундай холатларда дастлаб шикастланган кишининг бутун аъзои бадани куздан кечирилади. Шундан сунг уни замбилга корнини пастга килиб ёткизиш, боши остига (юзига) уртаси юмшокрок тушама ёки пахта-докадан тайёрланган чамбарак куйиш лозим .

Жағ суякларининг устки ва пастки сохалари шикастланган пайтларда эса, сопконсимон боғлам куйиш, шикастланган одамнинг тили томоғига тикилиб, нафас йулини беркитиб куймаслиги учун бошини ён томонга буриб куйиш лозим.

Умров суяги синганда кифтга пахта-докадан тайёрлайган иккита халка солиниб, улар оркадан тортиб боғланади. Кейин кул дуррача билан осиб куйи-лади.

Ковурғалар синганда нафас чикарилган холатда кукрак кафаси бинт билан катгик боғланади ёки кукрак кафасини сочик билан тортиб, сочикнинг учлари тикиб куйилади.

Кул ва оёк суякларининг синиши бошка суякларнинг синишига нисбатан куп учрайди. Бармок фалангалари ва панжа суяклари очик синганда жарохатни стерил боғлам билан боғлаш, бармоклар ярим букилган холатда булишини таъминлаш максадида кул кафтига дока(бинт) билан уралган каттикрок пахта булаги солинади. Билак, кул панжаси ва бармокларга фашра, картон ёки шотисимон шина куйиб, кул дуррача билан осиб куйилади.

Билак суяклари синганда кулни тирсак булимидан туғри бурчак остида аста букиб, кафтини кукрак томонга буриш ва шу холида шина ёки кул остидаги мавжуд воситалар ёрдамида кимирламайдиган килиб боғлаш лозим.

Шина бармокларнинг остидан то елканинг юкоридаги учдан бир кисмигача етказиб куйилади . Кейин кул дуррача билан буйинга осиб куйилади.

Елка бугими шикастлангани, елка суяги синганда шотисимон шина ёки кулостидаги мавжуд воситалар билан иммобилизация килинади.

Бундай холатда аввал шинани тирсак буғимидан букилгав, шикастлаган кулга соғлом куракдан шикастланган кулнинг кифти оркали елка ва бар-мокларнинг асосига кадар етадиган килиб шинанинг шакли, андозаси мослаб олинади. Кейин кул дуррача билан буйинга осиб куйилади ёки кулни гавдага бинт билан махкам килиб боғлаб куйиш хам мумкин.

Оёк; панжаси суяклари синганда ёки болдир-панжа буғими шикастланганда шотисимон шина ёки кул остидаги мавжуд восита, имкониятлар ишга солинади. Шинани аввал оёкнинг таги ва болдирнянг орка юзасидан унинг юкоридаги учдан бир кисми кадар етказиб куйиш учун мослаб букилади. Кейин товон суяги жойлашадиган чукурчага пахта солинади. Шундан сунг шинани оёкка куйиладиган ва бинтни болдирнинг пастдаги учдан бир кисми билан оёк панжасидан саккизсимон урамлар шаклида юргизиб, болдирнинг юкоридаги учдан бир кисмигача гир айлантириб уралади, шина мустахкамланади. Аммо оек панжаси болдирга нисбатан туғри бурчак сютида турадиган килиб боғланиши зарур.

Фашра ёки ёғоч булакчалари билан иммобилизация килишда бу ёрдамчи воситаларни болдирнинг юкоридаги учдан бир кисмидан оёк панжасининг остигача етадиган килиб икки ён томондан, яъни бири ташки, иккинчиси эса, ички томондан куйилади, сунгра оёк панжаси бинт билан махкам килиб боғланади. Бундай холатда хам юкоридаги каби ёғоч будакчалари суякнинг зарарламаслиги учун унинг думбаймаларига пахта ёстикчалар куйилади.

Болдир суяклари синганда худди болдир панжа суяклари шикастлангани холатидагидек икки буғим, яъни болдир-панжа ва тизза буғимлари ки-мирламайдиган килиб мустахкамланади. Шина ёки кул остидаги мавжуд воситалар оёк панжасидан соннинг юкорйдаги учдаи бир кисмигача етадиган булиши зарур. Мабода, иммобилизация килиш учун шу атрофда бирор яроклк восита топилмаса, шикастланган оёкни соғлом оёкка махкам такаб, боғлаб куйиш хам мумкйн.

Сон суягининг синиши, айникса очик синиши, терининг шикастланиб, жарохатланиши окибатида куп кон кетиши, шок холатига тушиш билан кеча-диган оғир жараёндир. Бундай вазиятларда иммобилизация учун мулжалланган махсус мослама, Дитерехс шиналаридан фойдаланиш кулайдир.

Сон суяги синганда кулланадиган махсус транспорт (Дитерехс) шинаси  суриладиган узун-киска иккита ички ва ташки планка, товонга такалиб турадиган фашра ва бурама таёкчадан иборат.

Ташки планка ичкисидан узунрок булиб, уни керакли узунликкача суриб, култик сзсти чукурчасига такаб куйилади. Ички планка шикастланган одамнинг боғлаб куйилган синган жойи ва танаси устига куйиб, мустахкамланади. Бунинг учун планкалар оёкдан 3 см узунрок булиши лозим. Оёк ости, товонга куйиладиган фанера бинт билан уралиб, оёк панжасига боғланади. Иккала планканинг учлари оёк.тагига такалиб турадиган фанеранинг сим туткичига киритилади ва ташки планканинг пастки учи ичкиси билан туташтириладиган кундаланг планка тешигига киритилади. Шина планкалари оёк ва танага бинт билан боғланади. Сунгра бурама солиб оёк  тортиб куйилади.

Синган сон суягини иммобилизация килиш учун кул остидаги мавжуд воситалардан фойдаланилганида улар соннинг ички ва ташки юзалари буйлаб, сербар бинт, камар, сочик, чойшаб билан иккинчи соғлом оёк ва баданга махкам килиб боғланади. Бундай шикастланишда нафакат сон суяги, балки сон-чанок буғими, сон-тизза буғими, хатто болдир-панжа буғими, товон суякларини хам биргаликда иммобилизация килиш, мустахкамлаш зарур. Шунингдек,’юкорида номлари тилга олинган сохалардаги суякларнинг думбаймалари, култик ости чукурчаси ва. чов атрофига хам пахта булаклари солиш лозим.

Чанок суяклари синганда умуртка поғонаеи шикастланганда шикастланган одамнинг ахволи нихоятда мушкул булади. Чунки унинг нафакат чанок суяклари, балки шу сохадаги ички аъзолари, хусусан йуғон ва ингичка ичаклари, сийдик пуффаги, жинсий аъзолари ва бошкалар хам шикастланиши, кул ва оёклари ишламаслиги мумкин. Шикастланган одам эхтиёткорлик билан бирор каттикрок нарса (фавгр, тахта, эшшс) устига тизза буғимлари букилган ва керилган (курбакага ухшаш) холатда чалканча ёткизилиши, оёклари икки томонга тиззалари остига бирор кийим-бош ёки адёд курпача думалоклаб куйилиши шарт. Акс холда шикастланган одамнинг ахволи янада оғирлашиши мумкин.

++
Manba.

 

Boshqalar o'qimoqda